Na početku Trećeg krstaškog rata izazvanog padom Jerusalima u ruke moćnog sultana Saladina, krajem 12. veka, za crkvu Svetog Petra u Bijelom Polju ispisan je jevanđelistar po narudžbini zahumskog kneza Miroslava, starijeg brata osnivača srpske srednjovekovne dinastije Nemanjića, Stefana Nemanje. Do danas, Miroslavljevo jevanđelje – crkvenoslužbena knjiga, u kojoj su tekstovi raspoređeni prema čitanjima u toku godine, predstavlja najznačajniji ćirilični spomenik srpske i južnoslovenske pismenosti.
Pored ćiriličnog pisma, knjiga bogato ukrašena inicijalima i minijaturama u boji i zlatu, pisana je na čistom belom pergamentu, što je doprinelo njenom jedinstvenom statusu u svetskoj kulturi.
UNESCO je prepoznao značaj ovog istorijskog i umetničkog spomenika i uvrstio ga među najznačajnija dela svetske dokumentacione baštine, pored arhiva Nikole Tesle, te se Miroslavljevo jevanđelje nalazi među spisima kao što su francuska Deklaracija o pravima čoveka i građanina iz 1789. godine, kolekcije Šubertovih i Šopenovih dela, Geteovih rukopisa, Betovenove Devete simfonije, Gutenbergove Biblije, rukopisa Nikole Kopernika…
Nije poznato tačno kada, ali je jevađelje preneto u manastir Hilandar na Svetu Goru, najverovatnije posle smrti Miroslava, gde je čuvano sve do 1846. godine i posete ruskog arhimandrita Porfirija, koji je isekao jedan list i odneo ga u Rusiju.
Ovaj raritet srpske i svetske kniževnosti imao je i posle toga burnu istoriju – tokom povlačenja preko Albanije u Prvom svetskom ratu, srpska vojska ponela je i Miroslavljevo jevanđelje na Krf, koje je izgleda samo čudom spašeno. Po završetku Prvog svetskog rata jevanđelje je čuvano u novoosnovanom Muzeju kneza Pavla Karađorđevića, kao vlasništvo dinastije Karađorđević.
Početkom Drugog svetskog rata, jevađelje srećom nije bilo u Narodnoj biblioteci u Beogradu koja je bombardovana 1941. godine kada su izgorela mnoga blaga srpske kulture. Zatim je čuvano u manastiru Rača pa je prebačeno u sef Narodne banke u Beogradu, izbegavši tako da bude ukradeno iz manastira. Po završetku rata Miroslavljevo jevanđelje je prebačeno u Narodni muzej u Beogradu gde se i danas čuva, a jedan njegov list nalazi se u Narodnoj biblioteci u Sankt Peterburgu.
Jevanđelje je, u stvari, prevod grčkog jevanđelistara carigradske crkve Sv. Sofije, a njegov najveći deo je delo nepoznatog prepisivača. Drugi pisar, Gligorije “dijak“ (đak), napisao je kraj rukopisa, u četiri kratka zapisa i ukrasio tekst ornamentima. Miroslavljevo jevanđelje je ispisano na pergamentu, a ukrašeno je sa 300 stilizovanih minijatura i inicijala, u boji i zlatu.
U osnovnom delu teksta zastupljena su dva pravopisa srpskoslovenskog jezika – zetsko-humski i raški. Tekst je pisan u dve kolone i ukrašen sa 296 minijatura, crtanih perom pa bojenim četkicom crvenom, žutom, zelenom i belom bojom. Minijature su potom ukrašene zlatom, a najpoznatiji inicijal je “V” sa minijaturom Aleksandra Velikog koji se uzdiže na nebo s kapom čarobnjaka. Čuveni inicijal “P” sa dve ptice postao je simbol Narodnog muzeja u Beogradu.
Jedinstven po svojoj izradi, ovaj osam vekova star jevanđelistar ima i jedinstveni kuriozitet – likovi Hrista i Jovana Krstitelja na minijaturama, slikani su tako da imaju po šest prstiju na desnoj ruci.
